Mięśniaki macicy to łagodne zmiany nowotworowe, które często wymagają leczenia operacyjnego. Wyjaśniamy, jakie dają objawy, jak wygląda ich leczenie oraz jak jest wpływ guzów macicy na ciążę.
Czym są i jak powstają mięśniaki macicy?
Mięśniaki macicy to najbardziej rozpowszechnione nienabłonkowe, niezłośliwe nowotwory w obrębie macicy. Mają postać guzów zbudowanych z macierzy zewnątrzkomórkowej, zawierającej kolagen, fibronektynę oraz proteoglikany.
Mięśniaki jako łagodne guzy (inaczej – włókniaki macicy) stanowią 95 procent wszystkich łagodnych guzów narządu rodnego. Szacuje się, że występują u około 20-50 procent kobiet w wieku prokreacyjnym i diagnozowane są u 70 procent kobiet po 50 roku życia. Duży odsetek przypadków mięśniaków pozostaje jednak nierozpoznany, gdyż znaczna ich część nie powoduje objawów.
Mięśniaki zbudowane są z mięśni gładkich, takich jak ściana macicy. Najczęściej nie występują pojedynczo, jest ich kilku lub kilkanaście, mają różne rozmiary – od kilku milimetrów do kilku, a nawet kilkunastu centymetrów. Jeżeli w macicy jest wiele mięśniaków, prowadzą do znacznego przerostu macicy, mówimy wtedy o macicy mięśniakowatej.
Mięśniaki nie zagrażają życiu, ale mogą je utrudnić poprzez objawy, jakie powodują.
Ryzyko przekształcenia się mięśniaków w nowotwór złośliwy jest niewielkie. Tylko 1 procent mięśniaków ulega złośliwej przemianie w mięsaka gładkokomórkowego.
Rodzaje mięśniaków macicy
Wyróżnia się różne rodzaje mięśniaków macicy. Stosowane klasyfikacje biorą pod uwagę zniekształcenia prawidłowej ściany mięśnia macicy i wyróżniają mięśniaki podsurowicówkowe (znajdujące się pod błoną surowicową na zewnątrz macicy), śródścienne (występują pośrodku ściany macicy) oraz podśluzówkowe (znajdują się pod błoną śluzową macicy – endometrium).
Bardzo często u jednej pacjentki występuje kilka rodzajów mięśniaków.
Przyczyny powstawania mięśniaków macicy
Przyczyny mięśniaków macicy nie zostały jednoznacznie określone. Wskazuje się na kilka czynników, które mogą mieć na wpływ na ich pojawianie się. Pewną rolę w powstawaniu mięśniaków macicy odgrywają hormony steroidowe jajnika – estradiol i progesteron. Sprzyja im wysoki poziom estrogenów i nadwrażliwość komórek na ten hormon.
Niektóre teorie mówią o tym, że mięśniaki są spowodowane nieprawidłowym rozwojem narządów rodnych w okresie płodowym. Mówi się także o czynnikach genetycznych, ponieważ mięśniaki występują często u kilku kobiet z jednej rodziny. Sprzyja mięśniakom nadwaga i otyłość, ponieważ tkanka tłuszczowa zgromadzona w nadmiarze prowadzi do wzmożonej produkcji estrogenów, a także nadciśnienie (szczególnie niekontrolowane), a także spożywanie dużych ilości czerwonego mięsa, nadużywanie alkoholu oraz kofeiny.
Do czynników ryzyka należy także wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki oraz późne wystąpienie ostatniej. Ochronnie na powstanie mięśniaków wpływają ciąże przed 25 rokiem życia, wielorództwo oraz stosowanie antykoncepcji hormonalnej.
Objawy mięśniaków macicy
Mięśniaki macicy, gdy są niewielkie, mogą nie dawać żadnych objawów przez wiele lat. Kobiety mogą prowadzić normalnie życie, podejmować wysiłek fizyczny, w czym mięśniaki macicy nie przeszkadzają.
Gdy guzy rosną, mogą powodować objawy polegające na zbyt obfitych miesiączkach i nieprawidłowych krwawieniach międzymiesiączkowych oraz krwawieniach kontaktowych, prowadzących do anemii. Pacjentki muszą wtedy przyjmować preparaty żelaza i kwas foliowy.
Mięśniaki macicy mogą także powodować bolesne miesiączki oraz bóle w obrębie miednicy mniejszej. Gdy mięśniaki osiągają większe rozmiary, uciskają na sąsiadujące narządy, co może powodować dysfunkcję jelit i pęcherza moczowego. Mogą prowadzić do problemów z oddawaniem moczu oraz z wypróżnianiem się.
Mięśniaki mogą zmniejszać się u kobiet po menopauzie, tym samym łagodnieją lub nawet ustępują wywołane przez nie objawy.
Obecność mięśniaków macicy u kobiet w okresie rozrodczym diagnozuje się najczęściej podczas rutynowego badania ginekologicznego. Stwierdza się wówczas powiększoną macicę oraz guz (lub więcej guzów) w obrębie miednicy mniejszej. Mięśniaki macicy są także podejrzewane, gdy występują takie objawy jak obfite krwawienia i bolesne miesiączki.
Obecność mięśniaków macicy potwierdza się poprzez wykonanie badania USG, zarówno USG brzucha jak i badania przezpochwowego. Diagnostykę taką wykonuje lekarz ginekolog.
Dodatkowe badania zleca się w razie wystąpienia wątpliwości diagnostycznych. Mogą to być badania za pomocą rezonansu magnetycznego miednicy mniejszej, tomografia komputerowa czy histeroskopia. Pozwalają one uzyskać dokładne informacje na temat ilości, wielkości oraz lokalizacji mięśniaków.
Metody leczenia mięśniaków macicy
W przypadku mięśniaków macicy leczenie podejmuje się wtedy, gdy powodują objawy pogarszające jakość życia, takie jak obfite miesiączki oraz ucisk na narządy wewnętrzne. Jeżeli nie powodują objawów, zaleca się ich regularną kontrolę.
Metoda leczenia zależy od wielkości i liczby oraz lokalizacji mięśniaków, a także od objawów klinicznych, jakie powodują. Dostępne są metody farmakologiczne oraz operacyjne.
Leczenie farmakologiczne
Metody farmakologiczne to przyjmowanie leków, na przykład zawierających octan uliprystalu, który blokuje aktywność progesteronu, hormonu biorącego udział w kontrolowaniu wzrostu błony wyściełającej macicę. U niektórych kobiet progesteron może pobudzać wzrost mięśniaków, dlatego podawanie leków ze składnikiem blokującym aktywność tego hormonu, przynosi pozytywne efekty.
Kiedy konieczna jest operacja mięśniaków macicy?
Gdy leczenie farmakologiczne mięśniaków macicy nie daje efektów, stosuje się leczenie operacyjne. Najskuteczniejszą metodą jest histerektomia, czyli usunięcie macicy, ale przez wiele kobiet jest ona nieakceptowana. Stosowane są także metody oszczędzające macicę, polegające na usunięciu samych mięśniaków (wyłuszczenie mięśniaków). Taka metoda zalecana jest zwłaszcza u kobiet w wieku rozrodczym, które planują zajście w ciążę, gdyż pozwala na zachowanie macicy.
Zabiegi wykonywane są metodą laparoskopową, metodą przezpochwową lub za pomocą tradycyjnej operacji, polegającej na przecięciu powłok brzusznych. Metoda laparoskopowa wiąże się z mniejszym nasileniem bólu i krótszym pobytem w szpitalu, ale w przypadku dużych mięśniaków niesie ryzyko pojawienia się pooperacyjnej rozsianej mięśniakowatości.
Operacje usunięcia mięśniaków wykonuje się między innymi przy asyście robota da Vinci, który zapewnia precyzję wykonania zabiegu i krótszy czas rekonwalescencji.
Stosowane są także mało inwazyjne metody usuwania mięśniaków macicy, należy do nich na przykład embolizacja radiologiczna tętnic macicznych oraz termoablacja ultradźwiękowa, które nie wymagają przecięcia skóry. Metody te mogą być stosowane, gdy mięśniaki nie są bardzo duże. Nie są one powszechnie stosowane, ponieważ nie są refundowane przez NFZ.
Zdarza się, że mięśniaki po usunięciu odrastają. Dlatego gdy zmian jest bardzo dużo i występuje ryzyko ich nawrotu, zaleca się całkowite usunięcie macicy. Wskazania do operacji to także obfite krwawienia powodowane przez mięśniaki, których skutkiem jest anemia.
Profilaktyka mięśniaków macicy
Ponieważ nie można jednoznacznie wskazać na przyczyny powstawania mięśniaków, trudno mówić o ich profilaktyce. Mięśniakom sprzyja nadwaga i otyłość oraz nadciśnienie, dlatego warto dbać o prawidłową masę ciała i kontrolować ciśnienie tętnicze a także ograniczać używki (alkohol, kofeina) i spożywanie czerwonego mięsa. Jednak na inne czynniki ryzyka, takie jak wczesne miesiączkowanie czy późne zakończenie miesiączkowania nie mamy wpływu.
Warto kontrolować regularnie stan narządów rodnych, zwłaszcza gdy mięśniaki występowały u innych kobiet w rodzinie. Wczesne ich wykrycie i wdrożenie leczenia farmakologicznego może zapobiec zbytniemu ich wzrostowi i konieczności usunięcia macicy w przyszłości.
Mięśniaki macicy a ciąża
Mięśniaki macicy mają wpływ na płodność i ciążę. Mogą powodować niepłodność, a ich obecność może wywołać poronienia i przedwczesne porody. Jednak nie zawsze tak się dzieje, gdyż zależy to od wielkości oraz lokalizacji guzów.
Źródła:
Woźniak S., Pietrzak B., Paszkowski T., et. al., Farmakoterapia mięśniaków macicy, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2017, 2(2), 43-47
European Medicines Agency, Przegląd wiedzy na temat leku Esmya i uzasadnienie udzielania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w UE
Knapp P., Chabowski A., Molekularne i cytogenetyczne podstawy rozwoju mięśniaków macicy, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2012, 66, 23-32
Stefanowicz E., Mięśniaki macicy. Przyczyny, objawy, leczenie, Medycyna Praktyczna