W grupie często występujących chorób wieku dziecięcego wyróżnia się zapalenie ucha. Może mieć ono różną postać i odmienne przyczyny powstawania. Warto wiedzieć, czym objawia się i jak leczyć jedną z częściej występujących przypadłości, jaką jest wysiękowe zapalenie ucha środkowego. Co to za schorzenie?
Zapalenie ucha
Infekcje ucha – bakteryjne, wirusowe czy grzybicze – mogą atakować każdą z jego części. Zapalenie należy uznać za stan chorobowy spowodowany reakcją ze strony układu immunologicznego. Odpowiedź ta jest naturalną obroną organizmu przed drobnoustrojami.
W przypadku zapalenia ucha można wyróżnić kilka rodzajów infekcji:
- zapalenie ucha zewnętrznego,
- zapalenie ucha wewnętrznego, czyli zapalenie błędnika,
- zapalenie ucha środkowego.
Skupiając się na zapaleniu ucha środkowego, należy podkreślić, że jest to najczęściej spotykany rodzaj infekcji tego narządu występujący zarówno u dzieci, jak i dorosłych pacjentów. Może mieć postać:
- ostrego surowiczego zapalenia ucha,
- ropnego zapalenia ucha,
- bakteryjnego lub wirusowego zapalenia ucha,
- krwotocznego lub martwiczego zapalenia ucha.
Istnieje również zapalenie ucha środkowego z wysiękiem, które określane jest jako wysiękowe zapalenie ucha środkowego. Co to znaczy?
Czym jest wysiękowe zapalenie ucha środkowego?
Wysiękowe zapalenie ucha, w skrócie OMS (Otitis Media Serosa), to choroba zapalna atakująca część środkową narządu. Charakterystyczne dla niej jest występowanie wysięku w jamie bębenkowej z zachowaną błoną bębenkową, ale jednocześnie zaburzeniem drożności trąbek słuchowych.
Wyróżnia się kilka postaci OMS:
- ostrą,
- podostrą,
- przewlekłą.
W przebiegu tego schorzenia pojawia się wysięk, a płyn w uchu może mieć charakter surowiczy, surowiczo-śluzowy lub śluzowy.
Grupy ryzyka zachorowania na wysiękowe zapalenie ucha środkowego
Nie bez powodu wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest zaliczane do grupy chorób pediatrycznych. Choć zachorować może każdy, to najczęściej infekcja dotyka dzieci między 1. a 2. rokiem życia oraz w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Grupą największego ryzyka są zatem osoby do ok. 10 roku życia. W przypadku małych dzieci trudno jest dociec, czy np. w uchu pojawia się uczucie pełności. Diagnostyka jest przez to nieco utrudniona. Przy takim zakażeniu powyżej 3 miesiąca życia można zauważyć zmiany zachowania dziecka. Lekarz może wykryć w badaniu wysięk i obecność płynu w jamie bębenkowej. To znak, że najprawdopodobniej doszło do rozwoju wysiękowego zapalenia ucha.
Przyczyny zachorowania na wysiękowe zapalenie ucha środkowego
Głównym powodem rozwoju infekcji w postaci wysiękowego zapalenia ucha środkowego jest dysfunkcja trąbki słuchowej Eustachiusza. W normalnych warunkach trąbka ta powinna wyrównywać ciśnienie w jamie bębenkowej, chronić ucho środkowe i oczyszczać je. Jeśli tak nie jest, nabłonek wyściełający jamę bębenkową ucha pochłania powietrze, w wyniku czego powstaje w tym miejscu podciśnienie. Dochodzi do zaburzenia równowagi hydrostatycznej pomiędzy naczyniami krwionośnymi a przestrzenią pozanaczyniową i następuje przesięk.
Wysięk z kolei pojawić się może w wyniku rozwijania się stanu zapalnego, kiedy to zwiększa się przepuszczalność naczyń. Płyn występujący przy wysiękowym zapaleniu ucha środkowego staje się główną przyczyną niedosłuchu. Można w nim wykryć te same patogeny, które występują w ostrym zapaleniu ucha środkowego czy przy infekcjach atakujących górne drogi oddechowe. Wśród nich można wymienić:
- Haemophilus influenzae w 25 proc. przypadków,
- Streptococcus pneumoniae w ok. 9 proc. przypadków,
- Moraxella catarrhalis i bakterie beztlenowe,
- Alloiococcus otitis.
Powodem pojawienia się stanu zapalnego mogą być również wirusy takie jak: HSV, CMV, VZV, EBV, RSV, rhinowirusy, adenowirusy, enterowirusy oraz wirusy paragryp.
Objawy wysiękowego zapalenia ucha środkowego
Do pierwszych objawów wysiękowego zapalenia ucha środkowego zaliczają się: niedosłuch, zaburzenia słuchu i ucisk w uszach. Jeśli u pacjenta rozwija się ostre wysiękowe zapalenie, będzie się ono objawiało:
- bólem ucha,
- niedosłuchem o charakterze przewodzeniowym,
- uczuciem przelewania w uchu,
- jednoczesnym występowaniem infekcji górnych dróg oddechowych.
Przy przewlekłym wysiękowym zapaleniu ucha środkowego wysięk występuje przez co najmniej 3 miesiące oraz powoli postępuje upośledzenie słuchu.
Diagnoza i leczenie wysiękowego zapalenia ucha środkowego
Przy bólu ucha, postępującej utracie słuchu i uczuciu ucisku należy jak najszybciej udać się do lekarza – pediatry czy internisty. Wówczas pacjent bardzo często kierowany jest do specjalisty. Postawienie prawidłowej diagnozy OMS jest możliwe przy wykonaniu badania otoskopowego oraz tympanometrii. Lekarze mogą opierać rozpoznanie na badaniu słuchu przy pomocy audiometrii tonalnej i impedancyjnej. Audiometria totalna jest możliwa do wykonania dopiero po ukończeniu 4. roku życia, ponieważ wymaga od pacjenta współpracy z lekarzem. Natomiast audiometria impedancyjna, tj. wspominana tympanometria, pozwala na określenie ruchomości błony bębenkowej, wydolności trąbki Eustachiusza czy też ciśnienia w jamie bębenkowej i czynności nerwu twarzowego.
Leczenie wysiękowego zapalenia ucha środkowego polega na stosowaniu leków mukolitycznych, wykonaniu paracentezy, usunięciu wydzieliny z ucha oraz założeniu drenażu wentylacyjnego. Drenaż ten niesie za sobą wiele korzyści, ale nie należy zapominać o możliwości powikłań i obniżeniu jakości życia pacjenta, ponieważ może dojść do nawrotów choroby czy powstania przewlekłej infekcji. Lekarz przy bezobjawowym wysiękowym zapaleniu ucha środkowego zastosuje prawdopodobnie leczenia zachowawcze, które okazuje się skuteczne do trzech miesięcy. Lekami z wyboru są również środki przeciwzapalne.
Przy ostrym wysiękowym zapaleniu ucha środkowego w badaniu otoskopem widoczny jest poziom płynu często z pęcherzykami powietrza za błoną bębenkową. Lekarz stwierdza przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha, jeśli w badaniu otoskopowym pojawia się bursztynowo zabarwiona, pogrubiała błona bębenkowa, wysoki poziom płynu i pogrubienie błony z nastrzyknięciem naczyń na obwodzie i wzdłuż rękojeści młoteczka. Czasem występuje też niebieskawe zabarwienie błony bębenkowej.
Jeżeli wysiękowe zapalenie ucha środkowego nie powoduje charakterystycznych objawów i rodzice z dzieckiem lub dorośli pacjenci nie zgłaszają się do lekarza, to bardzo często stan zapalny zanika samoistnie. Im dłużej w jamie bębenkowej będzie zalegał płyn, tym mniejsze szanse na to, że organizm sam poradzi sobie ze zwalczeniem stanu zapalnego.
Powikłania zapalenia ucha z wysiękiem
Jeśli zapalenie ucha z wysiękiem nie jest leczone lub jest nieprawidłowo leczone, wówczas może dojść do trudnych do przewidzenia w skutkach powikłań. Zalicza się do nich:
- ostre zapalenie wyrostka sutkowatego,
- niedowład lub porażenie nerwu twarzowego,
- zapalenie błędnika,
- powikłania wewnątrzczaszkowe takie jak: zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, ropień nadtwardówkowy, ropnia podtwardówkowa, zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej i występowanie ropni mózgu.
U dzieci rozwój OMS może stać się przyczyną niedosłuchu, a to z kolei prowadzi do opóźnienia postępów w mowie i problemów rozwojowych. Pojawiają się zaburzenia równowagi czy pogorszenie się wyników w nauce.